Gurucharitra | गुरुचरित्र

॥ श्रीमत् गुरुचरित्र ॥

Download (3)

अध्याय अकरावा – कथासार अध्याय अकरावा.

श्री नृसिंहसरस्वतींचा जन्म फलश्रुती – संततीविषयी वाटणारी चिंता दूर होईल

श्रीगणेशाय नमः । सिद्धमुनी नाम धारकाला म्हणाले – ‘ज्या विधवा स्त्रीने शनिप्रदोषव्रत केले तीच पुढच्या जन्मी अंबाभवानी म्हणून जन्मास आली. कारंजा गावातील माधव नावाच्या ब्राह्मणाशी तिचा विवाह झाला. यथावकाश त्यांना पुत्र झाला. तो जन्मतःच ‘ॐ ‘काराचा उच्चार करू लागला. त्याचे नाव नरहरी असे ठेवण्यात आले. नरहरी सात वर्षांचा झाला. त्याचे मुंजीचे वय झाले पण तो काहीच बोलत नव्हता. आई-वडिलांना मोठी चिंता वाटू लागली. अनेक उपाय, नवस-सायास केले, पण काहीच उपयोग झाला नाही. हा मुलगा इतरांपेक्षा वेगळा आहे हे सर्वांना समजत होते. पण हा काहीच बोलत नाही, याची मुंज केली तरी हा गायत्री मंत्र कसा गं म्हणणार? अशी सर्वांना चिंता वाटत होती. त्याने लोखंडी वस्तूला स्पर्श केला तर त्याचे सोने होत असे. आठव्या वर्षी त्याने आपली मुंज करा असे सूचित केले. आई-वडिलांनी त्याची मुंज केली. भिक्षावळीच्या वेळी त्याने चारही वेदांचे मंत्र म्हणून भिक्षा मागितली. मुंजीसाठी जमलेल्या लोकांनी हा अद्भुत प्रकार पाहून आश्चर्याने

तोंडात बोटे घातली. कालपर्यंत मुका असलेला मुलगा वेदमंत्र कसे म्हणतो असे प्रत्येकजण दुसऱ्याला विचारू लागला. नरहरी मातेला म्हणाला- ‘तू मला भिक्षा मागण्याचा उपदेश केला आहेस. मी ब्रह्मचारी आहे. आता मी तपश्चर्या करण्यासाठी अरण्यात जाण्यास निघतो.” हे ऐकताच आई-वडिलांना अतिशय दुःख झाले. माता बेशुद्ध पडली. सावध होऊन ती शोक करीत नरहरीला म्हणाली- ‘बाळा, आमच्या पोटी आणखी मूलबाळ नाही. तूच आमचा एकमेव रक्षणकर्ता आहेस. तुझ्यावरच आमचा भरवसा, अशा वेळी तू तपश्चर्येसाठी जातोस. अरे, प्रथम विद्याभ्यास करावा, गृहस्थाश्रम स्वीकारावा व नंतर वय झाल्यावर व आपल्या सर्व इच्छा पूर्ण झाल्यावर तपश्चर्या करावी असे धर्म सांगतो.” सिद्धमुनी नामधारकाला म्हणाले – ‘त्याप्रसंगी नरहरीने अंबामातेला जे तत्त्वज्ञान सांगितले ते मी तुला सांगतो, ऐक. ‘

|| दिगंबरा दिगंबरा श्रीपादवल्लभ दिगंबरा ॥ || दिगंबरा दिगंबरा श्रीपादवल्लभ दिगंबरा || श्रीपादवल्लभ दिगंबरा ॥

|| अध्याय – अकरावा 11 ||

श्रीगणेशाय नमः ।

नामधारक म्हणे सिद्धासी । पुढें अवतारपरंपरा कैसी । विस्तारोनि आम्हांसी। सांगा स्वामी कृपासिंधु ॥ १ ॥ सिद्ध म्हणे ऐक वत्सा। अवतार झाला श्रीपाद कैसा । पूर्वी वृत्तान्त ऐसा। कथा सांगितली विप्रस्त्रियेची ॥ २ ॥ शनिप्रदोषीं सर्वेश्वरासी । पूजित होती गुरु-उपदेशीं । देहवासना असतां तियेसी । पंचत्व पावली तत्काळ ॥ ३ ॥ जन्म झाला पुढें तिसी । करंजनगर उत्तरदेशीं । वाजसनेय शाखेसी । विप्रकुळीं जन्मली ॥ ४ ॥ जातक वर्तलें तियेसी । नामें अंबा • दि भवानी ऐसी। आरोपिती स्नेहासी । मातापिता परियेसा ॥ ५ ॥ वर्ततां मातापितयागृहीं । वाढली कन्या अतिस्नेहीं । विवाह करिती महोत्साहीं । देती विप्रासी त्याचि ग्रामीं ॥ ६ ॥ शिवव्रती असे तो ब्राह्मण। नाम तया माधव जाण । तयासी दिधली कन्या दान । अतिप्रीति करोनिया ॥ ७ ॥ तया माधव-विप्राघरीं । शुभचारें होती नारी । वासना तिची पूर्वापैरीं । ईश्वरपूजा करीतसे ॥ ८ ॥ पूजा करी ईश्वरासी । दंपत्य उभय मनोमानसीं । प्रदोषपूजा अतिहर्षी । करिती भक्तिपुरःसर ॥९॥ मंदवारीं त्रयोदशीसी । पूजा करिती अतिविशेषीं । संवत्सरें झालीं षोडैशी। अंतर्वत्नी झाली ऐका ॥ १० ॥ तृतीय हो पांचवे मासीं । उत्साह करिती बहुहर्षी । उत्तम डोहळे होती तियेसी । ब्रह्मज्ञान बोलतसे ॥। ११ ॥ उत्साह करिती मास सातीं। द्विजवर करी सीमंती’। अक्षयवाणें वोवाळिती आरती । सुवासिनी मिळूनिया ॥ १२ ॥ ऐसें क्रमितां नवमासीं । प्रसूत झाली शुभ दिवशीं । पुत्र जाहला म्हणून हर्षी। निर्भर झालीं मातापिता ॥ १३ ॥ जन्मतांच तो बाळक । ॐकार शब्द म म्हणतसे ऐक । पाहूनि झाले तटस्थ लोक । अभिनव म्हणती ते वेळीं ।। १४ ।। जातकर्म करी ब्राह्मण । विप्रासी दक्षिणा देत आपण । ज्योतिषी सांगती तयाचे लक्षण । लग्न सत्वर पाहोनिया |

सांगती ज्योतिषी त्या द्विजासी। मुहूर्त बरवा असे विशेषीं। कुमार होईल कारण्यऋषि । गुरु सकळांचा निक्षये ॥ १६ ॥ याचा अनुग्रह होईल ज्यासी। तो वंद्य विश्वासी याचें वाक्य प्रमाणसी। चिंतामणी याचे चरण ॥ १७ ॥ अष्ट सिद्धि याचे द्वारीं। बोळंगत राहतील निरंतरीं। नव निधि याचे घरी राहतील एक द्विजोत्तमा ।। १८ । न होती तयासी गृहिणी सुत । पूज्य होईल त्रिभुवनांत याचे दर्शनमात्रे पतित । पुनीत होती परियेसी ।। १९ ।। होईल अवतारी पुरुष। माना निश्वर्ये विश्वास। संदेह न धरावा यास। म्हणोनि करिती नमस्कार || २० || ऐसें म्हणती द्विजवर । सांगती जनकासी विचार। याचेनि महादैन्य हरे। भेणें नलगे कळिकाळा ॥ २१ ॥ जे जे वासना तुमचे मनीं । सर्व साधेल याचेनि । याचिया पालन-पोषणीं । निधान आले तुमचे घरा ।। २२ ।। ऐसें जातक वर्तवान । सांगता झाला ब्राह्मणस्तोम । जनक-जननी संतोषोन। देती वस्त्रे आभरणें तयां ।। २३ ।। सांगोनि गेले ब्राह्मण। मातापिता आनंदघन । दृष्टि लागेल म्हणून। निंबलोण बोवाळिती || २४ ।। वार्ता गेली नगरांत । अभिनव आजि देखिलें म्हणत । उपजत बाळ ॐकार जपत। आश्चर्य करिती सकळ जन ।। २५ ।। नगरलोक इष्ट मित्र। पहावया येती विचित्र । दृष्टि लागेल म्हणोनि पक्रमात्र । न दाविती कवणापुढें ।। २६ ।। मायामोहें जनकजननी। बाळासी दृष्टि लागेल म्हणोनि । अंगारा लाविती मंत्रोनि । रक्षा बांधिती कृष्णसुतें ।। २७ ।। परमात्मा अवतरे। दृष्टि केवी संचरे। लौकिकधर्म चमत्कारें। माता-पिता संरक्षिती ॥२८॥ वर्ततां बाळ येणेंपरी । दिवस दहा झालियावरी । नामकरण परस्परीं। करी जनक द्विजोत्तम ।। २९ ।। शालिग्रामदेव म्हणत । जन्मनाम विख्यात । नाम नरहरी ऐसे म्हणत उच्चार केला धर्मकर्मे ॥ ३० ॥ ममत्व थोर बाळकावरी । प्रतिपाळिती प्रीतिकरीं। माता म्हणतसे अवसरीं। न पुरे क्षीरं बाळकासी ॥ ३१ ॥

वेळां । स्तनीं दुग्ध थोडें बाळा । मेळवा एखादी अबला । स्तनपान द्यावया ॥। ३२ ।। अथवा आणा अर्जी एक । आपुले स्तनें न क्षमे भूक । ऐकोनि हासे बाळक । स्पर्शे स्तन सव्यकरें” ।। ३३ ।। स्तनास स्पर्शतां कर। बत्तीस धारा वाहे क्षीरं । वस्त्रें भिजोनि विचित्र । वाहों लागलें भूमीवरी ॥ ३४ ॥ विस्मय करिती जनकजननी। प्रकट न करी गौप्यगुणी। नमन करिती बाळकाचरणीं । माता होय खेळविती ।। ३५ ।। पाळण्या घालोनि बाळकासी । पर्यंदगायन अतिहर्षी । न राहे कुमार पाळणेंसी। सदा खेळे भूमीवरी ।। ३६ ।। वर्धतां बाळ येणेंपरी । माता पिता नमस्कारी। बाळ झाला संवत्सरीं । न बोले आतां काय करूं ।। ३७ ।। माता बोलवी कुमारासी । बोले शब्द ॐकारेंसी। चिंता करितसे मानसीं । मुकें झालें दैवयोगें ॥। ३८ ।। पुसती जाण जोशियासी। या बाळका बोलावयासी । काय उपाय विशेषी। म्हणोनि पुसती वेळोवेळा ॥ ३९॥ जोशी सांगती तयासी । आराधावे कुलदेवतेसी । अर्कवारी अश्वत्थपर्णेसी । अन्न घाली हो तीन वेळां ।। ४० ।। एक म्हणती होईल मुकें। त्यासि शिकवावें विवेकें । बाळबोल बोलविती निके। परि तो बाळ न बोलेची ॥। ४१ ।। हासोनि ॐकार उच्चारी तो बाळ । आणिक नेणें बोल केवळ । विस्मय करिती लोक सकळ । ॐकार शब्द ऐकोनियां ॥। ४२ ।। एक म्हणती नवल झालें । सर्व ज्ञान असे भलें । श्रवणीं ऐकतां बोल सगळे । जाणूनि न बोले काय गुणें ।। ४३ ।। काहीं केल्या न बोले सुत । चिंता करिती मातापिता । वर्षे सात झालीं तत्त्वतां । मुका झाला दैवयोगें ।। ४४ ।। सात वर्षे कुमारासी । योग्य झाला मुंजीसी। पुसते झाले ब्राह्मणासी । केवी करावें म्हणोनिया ॥ ४५ ॥ विप्र म्हणती तया वेळां । संस्कारावें ब्राह्मणकुळा । उपनयनावेगळा केवळा । अष्टवरुषें होऊनिया ।। ४६ ।। मातापिता चिंता करिती । उपदेशावें कवणें रीतीं। मुका असे हा निश्चितीं। कैसें अदृष्ट झाले आम्हां ।। ४७ ।।

आपुलें । ईश्वरगौरी आराधिले । त्रयोदशीस शिवा पूजिलें । वाया झालें म्हणतसे ।। ४८ ।। ईश्वरें तरी दिधला वरू । सुलक्षण झाला कुमरू । न बोले आतां काय करूं । म्हणोनि चिंती शिवासी ।। ४९। । एकचि बाळ आमुचे कुशीं । आणिक न देखों स्वप्नेंसी। वेष्टिलों होतों आम्ही आशेसी । आमुतें रक्षील म्हणोनियां ॥ ५० ॥ नव्हेच माझे मनींची आस । अपुत्र झाला निर्वाणवेष । काय वर पा देत महेश। शनिप्रदोष पूजितां म्यां ।। ५१ ।। ऐसें नानापरी ती देख । जननी करी महादुःख । जवळी येवोनि बाळक । संबोखित मातेसी ॥ ५२ ॥ घरांत जाऊनि तये वेळां । घेऊनि आणी लोखंड सबळा । हातीं धरितांचि निर्मळा । झालें सुवर्ण बावनकशी ।। ५३ ।। आणोनि देत असे मातेसी । विस्मय करी बहुवसीं । बोलावूनिया पतीसी । दाविती झाली ते वेळां ।। ५४ ।। गौप्य करुनि तये वेळां। गृहांत नेलें तया बाळा । पाहती त्याची बाळलीला । आणिक लोह देती हाती ।। ५५ ।। अमृतदृष्टीं पाहतां । लोह सुवर्ण होय तत्त्वतां । विश्वासोनि म्हणती हा सर्वथा । होईल पुरुष कारणिकें ।। ५६ ।। मग पुत्रातें आलिंगोनि । विनविताती जनकजननी। तूं तारक बा शिरोमणी । कारणिक पुरुष कुळदिपक ।। ५७ ।। तुझेनि सर्व सौख्य लाधलों । मुका म्हणोनि निर्बुर्जेलों। अज्ञान-आवरणें वेष्टलों। जनी मुका म्हणती तुज ॥ ५८ ॥ आमुचे मनींची वासना । तुवा पुरवावी नंदनों ।। तुझे बोबडे शब्द आपणा । ऐकावे वाटे पुत्रराया ।। ५९ ।। हास्यवदनें तये वेळां । दावी यज्ञोपवीत गळां । श्री कैटी बांधावी मौंजीमेखळा । खूण दाखवी मातेसी ॥ ६० ॥ संज्ञौ करोनि मातेसी। बाळ दाखवी संतोषीं। मौंजी बांधितां आपणासी । येतील म्हणे बोल सकळ ।। ६१ ।। मातापिता संतोषती । विद्वान ज्योतिषी पाचारिती । व्रतबंधमुहूर्त पाहती। सर्व आयती करिते झाले ।। ६२ ।। केली सामग्री बहुतांपरी । रत्नखचित अळंकारीं । मायामोहें प्रीतिकरीं । समारंभ करिताती ।। ६३ ।|

ब्राह्मण येती । शाखापरत्वें वेद पढती । इष्ट सोयरे दाईज गोती। समस्त आले तया भवना ।। ६४ ।। नानापरींचे शृंगार । उभारिले मंडप अपार । आनंद करितसे द्विजवर । अपार द्रव्य वेंचता होय ।। ६५ ।। नगरलोक विस्मय करिती । मुक्या पुत्रासी येवढी आयती । द्विजालागीं असे भ्रांति । द्रव्य वेंची वृथा आपुलें ।। ६६ ।। इतुकें वेंचूनि पुत्रासी । व्रतबंध करील परियेसीं । गायत्री केवी उपदेशी । करील आचार कवणेपरी ।। ६७ ।। एक म्हणती हो कां” भलतें। मिष्टान्न स्वेच्छा आम्हां मिळतें । देकोरे देईल हिरण्यै वस्त्रें । चार्डे नाहीं त्याच्या मंत्रा ।। ६८ ।। ऐसें नानापरी लोक । विचार करिती अनेक । मातापित्यांस अत्यंत सुख । देवदेवक करिताती ।। ६९ ।। चौलकर्म येरे दिवसीं । भोजन चौलमणीसी । पुनरपि अभ्यंग करूनि हर्षी । यज्ञोपवीत धारण केलें ॥ ७० ॥ मंत्रपूर्वक यज्ञोपवीत । धारण करविती समस्त । सहभोजन करावया गृहांत । घेऊनिया गेली माता ॥ ७१ ॥ भोजन करी मातेसवें । निरोप घेत एका भावें। मौंजीबंधन असें करावें । म्हणोनि आला पित्याजवळी ॥ ७२ ॥ विधियुक्तमार्गे मौंजी देखा। बंधन केलें त्या बाळका। सुमुहूर्त आला तात्काळिका। मंत्रोपदेश करिता झाला ।। ७३ ।। गायत्रीमंत्र अनुक्रमेंसी । उपदेश देतां परियेसीं । बाळ उच्चारी मनोमानैंसीं । व्यक्तै न बोले कवणापुढें ॥ ७४ ॥ गायत्रीमंत्र कुमारासी होतां । भिक्षा घेऊन आली माता। वस्त्रे + आभरणें रत्नखचिता । देती झाली तया वेळीं ।। ७५ ।। पहिली भिक्षा घेऊनि करीं। आशीर्वचन देती नारी । बाळ ऋग्वेद म्हणोनि उच्चारी। आचारधर्मे वर्ततसे ॥ ७६ ॥ पहिली भिक्षा येणेंपरी । देती झाली प्रीतीकरीं । अग्निमीळे म्हणोनि उच्चारी । ब्रह्मचारी तये वेळीं ।। ७७ ।। दुसरी भिक्षा देत माता । उच्चार केला यजुर्वेद इषेत्वा । लोक समस्त तटस्था । माथ तुंकिती तये वेळीं ।। ७८ ।। तिसरी भिक्षा देत माता। होय सामवेद पढता । अग्नऽआयाहि गायन करितां । वेद तीन म्हणतसे ।। ७९ ।।

समस्त विस्मय करी । पिता हर्षनिर्भरीं । मुका बोले वेद चारी । म्हणती होईल कारणिक ।। ८० ।। यातें म्हणों नये नर । होईल देवाचा अवतार । म्हणोनि करी नमस्कार । जगद्गुरूसी ते समयीं ।। ८१ ।। इतुक्यावरी तो बाळक । मातेसी म्हणतसें ऐक । तुवां उपदेश केला एक । भिक्षा माग म्हणोनि ।। ८२ ।। नव्हेचि बोल तुझा मिथ्या । निरोप द्यावा आम्हां त्वरिता । निर्धार झाला माझिया पा चित्ता । जाऊं तीर्थे आचरावया ॥ ८३ ॥ आम्हां आचार ब्रह्मचारी । भिक्षा करावी घरोघरीं । वेदाभ्यास मनोहरी । करणें असे परियेसा ॥ ८४ ।। ऐकोनि पुत्राचे वचन । दुःखें दाटली अतिगहन । * उदकें भरले अडती नयन । आली मूर्च्छना तया वेळीं ।। ८५ ।। निर्जीव होऊनि क्षणैक । करिती झाली महाशोक । पुत्र माझा तूं रक्षक । केली आशा बहु मनीं ।। ८६ ।। आमुतें रक्षिसी म्हणोनि । होती आशा फार मनीं । न बोलसी आमुचिया गुणीं । मुकें म्हणविसी आपणासी ।। ८७ ।। नायकों कधीं तुझिया बोला । आतां ऐकतां संतोष झाला। पूजनें ईश्वर फळला । म्हणोनि विश्वास केला ॥ ८८ ॥ ऐसें नानापरी देखा। पुत्रासि म्हणतसे बालिका । आलिंगोनिया कुमारका । कृपा भाकी १ तये वेळीं ।। ८९ ।। ऐकोनि मातेचें वचन । बाळक सांगे ब्रह्मज्ञान । नको दुखवूं अंतःकरण। आम्हां * करणें तेंचि असे ॥। ९० ।। तूंते आणिक पुत्र चारी । होतील माते निर्धारी। तुझी सेवा परोपरी । करितील मनोभावेसी ॥ ९१ ॥ तुवां आराधिला शंकर । जन्मांतरीं पूर्वापार । म्हणोनि ठेविला श्री मस्तकीं कर । मग जहाली जाँतिस्मृति ।। ९२ ।। पूर्वजन्मींचा वृत्तान्त । सविस्तर स्मरण करीत । परम * जाहली विस्मित । श्रीपादवल्लभ जाणोनि ।। ९३ ।। देखोनि माता तये वेळां । नमन केलें चरणकमळां । श्रीपादें उठवूनि अवलीळा । सांगती गौप्य अवधारा ।। ९४ ।। ऐक माते ज्ञानवंती । हा बोल करीं हो गुप्ती । संन्यासी आम्ही यति । अलिप्त असों संसारीं ।। ९५ ।। याचि कारणें आम्ही

आतां । हिंडूं समस्त तीर्थयात्रा । कारण असे पुढें तत्त्वतां । म्हणोनि निरोप मागती ।। १६ ।। येणेंपरी जननीसी । गुरुमूर्ति सांगती विनयेंसी । माता बोलत पुत्रासी । श्रोते सावध परियेसा ।। ९७ ।। पुत्रासी विनवी तये वेळ। आम्हां नाडूनि जाशील । आणिक डोळां न देखों बाळ। केवी वांचो पुत्रराया ।। ९८ ।। धाकटपणीं तुम्ही तापसें । धर्मी कोण असे हर्ष । धर्मशास्त्रख्याति सरस । आश्रम चारी आचरावे ।। ११ ।। ब्रह्मचर्य वर्षे बारा । गृहस्थाश्रम तदनंतरा । घडती पुण्यें अपरंपारौं । गृहस्थाश्रमी सुख असे ।। १०० ।। मुख्य आश्रम असे गृहस्थ । आचरतां होय अतिसमर्थ । संन्यास घ्यावा मुख्यार्थ । धर्मशास्त्र येणेंपरी ॥ १ ॥ ब्रह्मचर्यमार्ग ऐका । पठण करावें वेदादिकां । विवाह होतां म गृहस्थें निका । पुत्रादिकां लाधावें ।। २ ।। यज्ञादि कर्म साधोनियां। तदनंतर संन्यास करणें न्याया । येणें विधी आचरोनियां । अग्राह्य संन्यास बाळपणीं ॥ ३ ॥ समस्त इंद्रियें संतोषवावीं । मनींची वासना पुरवावी । नंतर तपाची वाट धरावी। संन्यास घेतां मुख्य असे ।। ४ ।। ऐकोनि मातेचें वचन । गुरु सांगती तत्त्वज्ञान । नामधारक सुमन । करुनि ऐक म्हणे सिद्ध ।। ५ ।। गंगाधराचा नंदन । श्रोतयां सांगे नमून । परिसा तुम्ही समस्त जन । गुरुचरित्रविस्तार ।। ६ ।। पुढें वर्तलें अपूर्व ऐका । सिद्ध सांगे नामधारका। महाराष्ट्रभाषा करूनि टीका । सांगे सरस्वती गंगाधर ॥ ७ ॥ इति श्रीगुरुचरित्र – परमकथाकल्पतरौ श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने सिद्धनामधारकसंवादे श्रीपादश्रीवल्लभ अवतार श्री बालचरित्रं नाम एकादशोऽध्यायः ॥ ११ ॥ श्रीदत्तात्रेयार्पितमस्तु । ओवीसंख्या ।। १०७।।

।। श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु ॥

Similar Posts

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *